RSI gerelateerde klachten

N.B. Ik heb geen medische opleiding. Zie hier voor meer over mijn achtergrond.

• Ganglion
• Ziekte van Raynaud
• Schrijfkramp (dystonie)
• Frozen shoulder

---

Ganglion

Wat is het?

Een ganglion (cyste) is een veel voorkomend soort bobbel in de handregio (maar ze kunnen ook ontstaan op andere plaatsen in het lichaam). De meest gebruikelijke locaties zijn:

• op de pols, aan de kant van de handpalm;
• iets boven de pols, aan de kant van de handrug;
• de overgang van vinger naar handpalm (aan de kant van de palm dus);
• in de buurt van het gewricht dat het dichtst bij de top van de vinger ligt (overgang laatste en op-een-na-laatste vingerkootje);
• bij het nagelbed.

De bobbel kan behoorlijk groot zijn, maar ook zo klein dat hij aan de buitenkant nauwelijks waarneembaar is. Een kleine ganglion veroorzaakt niet per definitie minder overlast.

De bobbel ontstaat in de meeste gevallen waarschijnlijk door een zwakke plek in de omhulling van pees, peesschede of gewricht. Door de druk van de smeervloeistof puilt de wand van de zwakke plek naar buiten. In sommige gevallen zal de vloeistof via een scheurtje ook daadwerkelijk naar buiten komen. (In het stuk over peesschedeontsteking staat nog iets meer over peesschedes.)

Er is een relatie met RSI, omdat de ganglion er op wijst dat er slijtage optreedt. In enige onderzoeken werden in dezelfde beroepsgroepen die het meest door RSI worden getroffen, ook meer ganglia gevonden. Verder kan de druk van het ganglion op een zenuw leiden tot een "echte" vorm van RSI, bv. Carpaal Tunnel Syndroom.

Symptomen

Gezien dat de ganglion met vocht gevuld is zou je verwachten dat hij zacht aanvoelt. Dat hoeft echter absoluut niet het geval te zijn. Sinds begin 2005 heb ik zelf een (kleine) bobbel bij het laatste gewricht van mijn wijsvinger, en die is behoorlijk hard. De huisarts dacht eerst dat het een ganglion was, maar begon te twijfelen toen ik een vrijwel identieke bobbel op de pink van de andere hand kreeg (maar wat het dan wel is, is ook niet duidelijk). Hoe dan ook, dat ganglions heel stevig kunnen zijn komt door de druk van de vloeistof.

Ganglia doen vaak geen pijn, maar soms ook wel. Verder kunnen ze druk uitoefenen op zenuwen, wat zowel effect kan hebben op het gevoel (doofheid) als op de bewegingen die je kan maken.

Oorzaak

Er bestaat nog geen eensluidende mening over de oorzaak van een ganglion. De volgende mogelijkheden worden genoemd:

• slijtage en overbelasting;
• erfelijkheid. Mijn moeder heeft ook verschillende ganglia (gehad);
• andere (gewrichts)ziektes, zoals reuma.

Diagnose

Het onderscheid tussen een ganglion en bv. een tumor kan grotendeels gemaakt worden op grond van de beschrijving van de patient (van verschijnselen en ontstaan), in combinatie met onderzoek door de huisarts. Evt. kunnen ook röntgenfoto's of ultrageluid ingeschakeld worden. Een tumor is een vaste massa, en daardoor zichtbaar op een röntgenfoto. De stralen gaan echter dwars door de vloeistof van de ganglion heen (die dus onzichtbaar is).

Wat is er aan te doen?

Als de ganglion niet in de weg zit (qua bewegingen, pijn of uiterlijk) kan je hem rustig laten zitten. Rust(ig) is trouwens de juiste term in dit verband. Ganglions ontstaan vaak door een of andere vorm van overbelasting, maar kunnen net zo makkelijk verdwijnen als verschijnen.

2 medische ingrepen liggen voor de hand:

• het vocht via een naald wegzuigen. Dat gebeurt onder lokale verdoving. Soms wordt er na afloop een ontstekingsremmende stof (steroïden) ingespoten. Het schijnt dat het genezingspercentage behoorlijk hoger ligt als ook het enzym hyaluronidase wordt toegevoegd;
• de ganglion, eventueel inclusief het weefsel waar hij uit voortkomt, via een operatie verwijderen. Dit is doorgaans geen grote ingreep. Het hangt een beetje af van de plaats van de ganglion, en de nabijheid van zenuwen, bloedvaten en pezen. Na afloop draag je ca. een week een brace.

Bij grote bobbels (ik denk vooral op de pols) wordt een vergelijkbaar effect (vocht uit de bobbel halen) ook wel bereikt door grof geweld: mep zo hard op de bobbel dat hij openspringt (kids, don't do this at home). Vandaar dat een ganglion in het Engels ook wel Bible bump heet. Na een welgemikte klap met de Bijbel is de bobbel in het niets verdwenen (als je geluk hebt).

Naar het begin van de pagina

---

Ziekte van Raynaud

De ziekte van Raynaud kan (maar hoeft niet) veroorzaakt (te) worden door werkzaamheden met kettingzagen, drilboren e.d. In die situatie is het een "echte" RSI, en daarom heb ik het uitgebreide verhaal geplaatst op de pagina met diverse RSI problemen.

Naar het begin van de pagina

---

Schrijfkramp (dystonie)

Bij veel kwalen die binnen of (zoals hier) net buiten het RSI gebied liggen herken ik wel een deel van de klachten. Al lang voor ik RSI had (mogelijk zelfs al in mijn jeugd) had ik problemen met lange stukken schrijven. Ik begin ontspannen, maar spoedig verkrampen mijn spieren en wordt het handschrift steeds onleesbaarder. Vroeger was dat uiterlijk na 1 A4-tje, tegenwoordig veel eerder. Of het iets met de RSI te maken heeft? Ik sluit het bepaald niet uit (zie ook verderop).

Wat is het?

De term dystonie geeft aardig goed weer wat de ziekte inhoudt: de spanning van de spieren (tonus) is abnormaal (dys-). Daarbij kan je denken aan teveel spanning, het tegelijk aanspannen van elkaar tegenwerkende spieren (cocontractie) en het niet weer loslaten van spierspanning. Bij dat laatste kom je op het terrein van de neuromotorische ruis.

Eigenlijk spelen al deze vormen van spierspanning waarschijnlijk ook een rol bij veel RSI patienten. In het geval van dystonie kan de abnormale spanning leiden tot kramp, trillingen, afwijkende houding, tics, enz. Het probleem zit trouwens niet in de spieren zelf, maar in de aansturing ervan door de hersenen.

Ook in het geval van dystonie zijn er natuurlijk weer allerlei varianten. Een belangrijke onderverdeling in categorieen is gebaseerd op waar de dystonie zich voordoet, in 1 lichaamsdeel of in meerdere. De 1e vorm heet focale (van focus = brandpunt) dystonie, en schrijverskramp valt daaronder.

Wat is de oorzaak?

Hiermee komen we bij een 2e classificatie van soorten dystonie.

• In de 1e groep is de dystonie aan geen enkele andere ziekte te koppelen. Waarschijnlijk is er dan vaak sprake van erfelijke aanleg (er is op zijn minst 1 gen bekend dat dystonie kan veroorzaken). Deze vormen worden primaire of idiopatische dystonie genoemd.
• Secundaire dystonie (in het Engels ook acquired dystonia, verworven dystonie, genoemd) houdt in dat de ziekte duidelijk het gevolg is iets anders. Je kan dan denken aan medicijngebruik, beroerte, schade opgelopen bij de geboorte, koolmonoxydevergiftiging, etc. Het is me niet duidelijk geworden of repeterende bewegingen ook een rol zouden kunnen spelen, hoewel het opvallend is dat relatief veel musici dit soort klachten hebben.

Hoe dan ook, in veel gevallen lijkt de basisoorzaak te zijn dat de basale ganglia, op een of andere manier niet goed functioneren. Dit gebiedje in de hersenen is betrokken bij het samentrekken van spieren. Dat gebeurt door het beinvloeden van de hoeveelheden neurotransmittors, de stoffen in het brein waarmee boodschappen verstuurd worden.

Een andere ontwikkeling is mogelijke betrokkenheid van de hersenschors. Met elk lichaamsdeel correspondeert een stukje op de hersenschors. Daar liggen de hersencellen die verantwoordelijk zijn voor de zintuigelijke waarnemingen vanuit dat lichaamsdeel, en voor de motorische aansturing ervan. Net als bij de experimenten met apen lijkt ook zeker bij musici met focale dystonie de afbeelding van vingers en/of hand op de hersenschors veranderd te zijn. Men is nu aan het experimenteren met het omkeren van dit proces, zodat de situatie weer als vanouds wordt.

Diagnose

Voor het vaststellen van dystonie kan een heel arsenaal aan tests uit de kast getrokken worden, varierend van hersenscans tot DNA onderzoek. Ik ken op dit moment geen specifieke tests voor schrijverskramp.

Er is een simpel kenmerk waardoor dystonie onderscheiden kan worden van sommige andere ziektes met vergelijkbare klachten. Dystonie wordt doorgaans erger door activiteit en stress, en minder erg door ontspanning en slaap.

Wat is er aan te doen?

Sommige veel voorkomende behandelingen zijn nogal heftig:

• (Zware) medicijnen die bv. de hoeveelheid van de neurotransmittor dopamine moeten veranderen (net als bij de ziekte van Parkinson).
• Injecties met gifstoffen (botuline), omdat die een verlammend effect hebben op de ongewenste krampen.
• Operaties. Dat kan gaan van het doorsnijden of verwijderen van zenuwen, tot het vernietigen van een stukje van de hersenen.

Iets vriendelijker methoden zijn fysiotherapie, stress management, spalk, logopedie (spraakproblemen door dystonie komen ook voor) en biofeedback.

Meer informatie

De Nederlandse vereniging van dystoniepatienten is te vinden op http://www.dystonievereniging.nl/.

Wie geen problemen heeft met Engels kan een uitgebreide FAQ vinden op http://www.care4dystonia.org/. Het National Institute of Neurological Disorders and Stroke heeft een verhelderende fact sheet over dystonia.

Naar het begin van de pagina

---

Frozen shoulder

De term 'frozen shoulder' (bevroren schouder) wordt door medici voor allerlei verschillende problemen in het schoudergebied gebruikt. Mijn zakwoordenboek geeft als andere namen 'ziekte van Dulay', en periarthritis humeroscapularis (peri- = rondom, arthritis = ontsteking van een gewricht, humerus = opperarmbeen, scapula = schouderblad).

De gemeenschappelijke noemer is dat het in alle gevallen gaat om pijn en bewegingsbeperking (vandaar 'frozen') in de schouderregio. De gangbare mening is dat er ontstekingen van pezen of slijmbeurzen in het spel zijn, maar dat is vaak moeilijk vast te stellen. Op meer specifieke varianten kom ik later in andere secties terug.

Oorzaken

Frozen shoulder kan ontstaan door

• trauma. Denk bv. aan een val, of bepaalde bewegingen bij sporten. Beide kunnen scheurtjes in pezen veroorzaken.
• een langdurige periode van immobilisatie (stil houden van de schouder), na bv. een operatie.
• slijtage van de weefsels die ter bescherming om botten zitten. Dit kan een normaal verouderingsproces zijn. Het kan echter ook voortkomen uit een verkeerde houding (schouders naar voren), waardoor botten elkaar raken terwijl dat niet zo hoort te zijn.
• repeterende acties, in het bijzonder van bovenhands werk. Bij sporten als tennis maak je ook vaak dit soort bewegingen.

Bepaalde ziektes vergroten het risico op frozen shoulder: ziekte van Parkinson, diabetes, depressie, te snel werkende schildklier. Meer vrouwen dan mannen krijgen frozen shoulder, en het begint doorgaans pas na je 40e.

Diagnose

Een bevroren schouder betekent om te beginnen dat je niet je normale bewegingsvrijheid hebt. Als je geen enkele moeite hebt om bv. je armen omhoog te bewegen, of achter je rug te reiken, dan heb je geen frozen shoulder.

De techniek die als eerste zal worden gebruikt om een diagnose te stellen is een normale rntgenfoto. Afhankelijk van de resultaten daarvan, kunnen vervolgens ook MRI, echografie, artrografie (rntgenfoto na het inspuiten van contrastvloeistof) of artroscopie (met een buis in het gewricht kijken) worden ingezet.

Wat is er aan te doen?

In uiterste instantie komen weer de operatie en injectie om de hoek kijken. Voor het zover is kan je de volgende, iets vriendelijker methoden proberen:

• strekoefeningen.
  In een artikel van de American Academy of Orthopaedic Surgeons staan 3 oefeningen beschreven, inclusief plaatje. De site van de afdeling Orthopaedics & Sports Medicine van de University of Washington biedt nog veel meer informatie. Ze hebben een hele serie oefeningen die zowel met plaatjes als met filmpjes (Quicktime formaat) uitgelegd worden.
• het toepassen van warmte of kou.
  Warmte lijkt me enigszins riskant, zo lang je niet zeker weet of ontstekingen een rol spelen.
• fysiotherapie.
• ontstekingsremmers, zoals Ibuprofen.
• spierverslappers.

Het goede nieuws, tenslotte, is dat frozen shoulder vaak ook spontaan schijnt over te gaan, al kan dat wel een paar jaar duren.

Naar het begin van de pagina

---